Hazelmuis

Leefgebied en verspreiding

Het verspreidingsgebied van de hazelmuis ligt in Midden- en Oost-Europa en spreidt zich uit van de Middellandse Zee tot Denemarken, Zuid-Zweden en Groot-Brittannië.

In Nederland komt de hazelmuis uitsluitend voor in Zuid-Limburg en dan met name in de bossen op de hellingen van de rivieren de Geul en de Gulp. Het verspreidingsgebied is wel grensoverschrijdend zodat het doorloopt tot in België en Duitsland. Naar schatting leefden er rond 2005 250 tot 300 zich voortplantende individuen in Nederland.

De hazelmuis komt vooral in heuvellandschappen en gebergten voor. Hij wordt vooral aangetroffen in en nabij loofbossen, en heeft hierbij een voorkeur voor dichte struweelbegroeiingen van bramen, hazelaar, adelaarsvaren en kamperfoelie op de overgang van structuurrijk bos naar grasland. Maar ook in grote tuinen, hagen, houtwallen en jonge bosaanplant komt de hazelmuis voor.

Leefwijze en voedsel

De hazelmuis is een echt nachtdier. In de zomer is de hazelmuis de hele nacht actief, maar vanaf september rust hij tussendoor. Het is een uitstekende klimmer die zelden of nooit op de grond komt. Tijdens het klimmen gebruikt de hazelmuis zijn staart om zijn evenwicht te bewaren.

Zoals alle slaapmuizen, houdt ook de hazelmuis een winterslaap van ongeveer zes maanden, van oktober-november tot april. Om deze periode goed door te komen verdubbelt hij in de herfst zijn gewicht. Desondanks sterven veel hazelmuizen tijdens de winterslaap van de honger. Hazelmuizen leggen namelijk geen wintervoorraad aan.

Een hazelmuis is een gevarieerde eter en past zijn eetgedrag aan de beschikbaarheid van voedsel in de verschillende seizoenen aan. Hij leeft vooral van plantaardig voedsel zoals zaden, vruchten, bessen, noten, jonge twijgen en bladeren en knoppen van bomen en struiken. Voorbeelden hiervan zijn de zachte vruchten zoals taxus, braam en Gelderse roos en hazelnoten, kastanjes en eikels. Soms, bij een tekort hiervan in het voorjaar en de zomer, eet hij ook schors, insecten (vooral rupsen, larven en bladluizen) en stuifmeel of nectar van bloemen.

Territorium en verblijfplaats

Hazelmuizen zijn geen groepsdieren; ze leven min of meer solitair, maar wel vaak in elkaars omgeving. Vrouwtjes kunnen dicht bij elkaar leven, maar het leefgebied van mannetjes overlapt elkaar zelden. In de voortplantingstijd ligt dit anders, dan zoeken hazelmuizen elkaar op.

Het leefgebied bedraagt maximaal 2000 m2. Volwassen dieren zijn zeer plaatstrouw. De gemiddelde afstand die hazelmuizen afleggen om naar voedsel te zoeken vanaf het nest bedraagt meestal tussen 50-200 meter. Vrouwtjes verplaatsen zich minder ver (tot 50 m) van hun nest dan mannetjes (tot 200 m). Jonge hazelmuizen leggen, op zoek naar een eigen leefgebied, grotere afstanden af, tussen 300-600 meter.

Hazelmuizen bouwen meerdere nesten per seizoen om overdag in te slapen. Daarbij bouwt hij ook nesten voor de voortplanting en voor de winterslaap. Het nest is een compact geweven bal met een diameter van 6 tot 12 cm. Het voortplantingsnest is 15 cm in doorsnee. Het is gemaakt van plantenmateriaal, voornamelijk bladeren van loofbomen en braam, en grashalmen uit de directe omgeving en wordt afgesloten met een propje gedroogd gras. De hazelmuis bevestigt zijn nest tussen 0,5 en 2 meter boven de grond aan stengels van struiken of in de vork van jonge boompjes, soms hoger.

Het nest lijkt op dat van een winterkoning of staartmees maar is losser van structuur, zonder mos en zonder duidelijke opening (dichtgestopt met propje gedroogd gras). Door de vindplaats is het nest niet te verwarren met dat van de dwergmuis (dat voorkomt in hoog gras of riet met nog groene rafelige grashalmen).

Soms dient het nest van een eekhoorn of een vogel als basis of maken ze gebruik van natuurlijke holten in bomen of nestkasten. Nesten van verschillende hazelmuizen liggen vaak in groepjes niet ver van elkaar. Meestal ligt een nest in loofbos, in dicht struikgewas. Omdat hazelmuizen zich niet ver van hun nest verplaatsen, moet er in de directe omgeving een structuurrijke, afwisselende boom- en struiklaag aanwezig zijn. Af en toe worden ondergrondse bladnesten aangetroffen.

In de zomer bouwt de hazelmuis zijn nesten op de zuidelijke randen van bossen. Hier is het droog, warm en zonnig, waardoor planten en struiken veel vruchten kunnen dragen. Tijdens de periode van winterslaap bevinden de nesten zich vaak op de grond in een strooisellaag op noord- en noordwest hellingen. Deze hellingen zijn vochtiger dan de zuidelijke en hazelmuizen hebben tijdens hun winterslaap behoefte aan een stabiele en hoge luchtvochtigheid.

Voortplanting en leeftijd

De paartijd van de hazelmuis begint in het voorjaar en het voortplantingsseizoen duurt van mei tot september. Een vrouwtje is vanaf haar tweede jaar geslachtsrijp en krijgt meestal twee worpen per jaar. Na een draagtijd van 22 tot 24 dagen, worden er 2 tot 7 jongen in een kraamnest geboren. De jongen worden blind en naakt geboren, maar hebben snel daarna een egaal bruingrijze vacht. De zoogtijd duurt zes tot acht weken. Na een week of tien zijn de jongen zelfstandig. De meeste jongen worden begin juli en eind augustus geboren.

De hazelmuis wordt maximaal drie tot vier jaar oud in het wild, in gevangenschap soms zes jaar.